پیشگفتار:
وقتی سخن از امنیت در یک جامعه به میان می‌آید، افکار به سمت انواع گوناگونی از جمله امنیت اقتصادی، سیاسی، حقوقی و… می‌رود ولی این بار، سخن از امنیت شهروندی هست. شهروندی، مجموعه گسترده‌ای از فعالیت‌های فردی و اجتماعی است. فعالیت‌هایی که اگرچه فردی باشد، اما برآیند آنها به پیشرفت وضعیت اجتماع کمک خواهد کرد. به‌طوری‌که مشارکت آزادانه و عادلانه هریک از افراد جامعه، موجب ارتقای سطح زندگی کلیه افراد آن جامعه خواهد شد؛ البته آزادی هم یکی از نیازهای ضروری بشر است و انسان در هر شرایط و با هر ویژگی، نیازمند یک زندگی آزاد در قبال محیط، اجتماع و قانون است. از این‌رو به بهانه امنیت نباید آزادی را کنار گذاشت، بلکه آزادی و امنیت و نیز عدالت در کنار هم و مکمل‌های یکدیگر هستند.
باید توجه داشت که داشتن استقلال و زندگی امن، آزاد و عادلانه یکی از نیازهای اولیه هر انسانی با وجود داشتن هرگونه ویژگی فردی است. حال سؤالی پیش می‌آید که یک فرد با وجود ناتوانی و معلولیت تا چه اندازه امکان داشتن یک زندگی عادی، آرام و مستقل را داشته و آیا جامعه پذیرای او بوده و امکان حضور در شهر را دارد؟
قابل ذکر است، موانعی که از حضور آزادانه و عادلانه افراد دارای معلولیت در محیط شهری جلوگیری می‌کنند، شامل دو گونه موانع محیطی و موانع فکری است.
با توجه به اینکه جمعیت قابل توجهی از مردم ایران دارای معلولیت هستند و به دلیل جنگ، تصادفات، حوادث پزشکی، انواع بیماری‌ها و مشکلات ژنتیکی و دیگر عوامل، آمار معلولان رو به افزایش است. با این وجود وقتی با دقت بیشتر به محیط اطراف خود نگاه کنید و به دنبال افراد دارای ناتوانی جسمی، حرکتی در شهر محل زندگی خود باشید و محققانه به موضوع نگاه کنید، افرادی را با وجود ضعف‌های فیزیکی نمی‌بینید و ظهور و حضور آنان در خیابان‌ها، در وسایل نقلیه عمومی یا مشارکت آنان در رخدادهای اجتماعی به چشم نمی‌آید، پس این افراد کجا هستند؟ 
جای تأسف دارد اگر بدانیم موانع محیطی و موانع فکری از حضور جمعیت زیادی در کشور ما به دلیل ضعف‌ها و ناتوانی‌های جسمی ممانعت کرده و این افراد در خانه‌هایشان زندانی و طرد شده هستند و امکان حضور در شهر را ندارند. این در حالیست که در کشوری اسلامی زندگی می‌کنیم که باید مظهر عدالت بین انسان‌ها باشد.
با بررسی موانع و سعی در رفع آن می‌توان شرایطی را به وجود آورد تا این افراد به طور مستقل و آزادانه امکان زندگی برایشان فراهم شود. باتوجه به اینکه بالاترین سطح محدودیت در میان افراد دارای ناتوانی جسمی، حرکتی استفاده از ویلچر است، در این کتاب سعی شده مشکلات افراد ویلچری بررسی شود تا با رفع موانع پیش روی آنها، این موانع، برای افراد دارای انواع ناتوانی‌های دیگر هم هموار شود. اگرچه افراد دارای معلولیت‌های حسی یعنی؛ نابینایان و ناشنوایان هم قطعاً با مشکلات و کمبودهایی مواجه هستند ولی نیازهای این افراد در مواردی با نیازهای افراد دارای معلولیت جسمی، حرکتی هم سنخ نیست، از این‌رو با بررسی‌های جداگانه باید به آنها پرداخت.
کارشناسان اغلب به موانع محیطی توجه می‌نمایند و موانع فکری و نگرشی در جامعه برای آنها اهمیت ندارد؛ در حالی که موانع نگرشی از موانع اصلی حضور آزادانه و عادلانه افراد دارای معلولیت است. اگر همه موانع محیطی سامان‌دهی شود و همه مکان‌ها مناسب‌سازی گردد و معماری شهری به روش کاملاً علمی و ایده‌آل اجرا شود ولی فرهنگ آن جامعه ارتقا پیدا نکند و نگاه منفی به معلولان وجود داشته باشد و مردم به تساوی حقوق افراد عادی با معلولان باور و اعتقاد نداشته باشند و خانواده‌ها حضور فرزندانشان را در جامعه مذموم بدانند و شهروندان با دیدن فردی که معلولیت دارد، رفتار و گفتار نامناسب داشته باشند، این شهر سامان‌مند و مطلوب نخواهد شد. از این‌رو لازم است محیط شهری و تفکر و فرهنگ شهروندی با هم اصلاح شوند.
اگرچه معماری دسترس‌پذیر یا همه شمول که همان معماری قابل استفاده برای کلیه افراد جامعه است، یک سبک خاص و یا شیوه جدید در معماری به شمار نمی‌آید و به عنوان یک رویکرد در شهرسازی تنها با اصلاح برخی از دستورالعمل‌های اجرایی و اصلاح ضوابط و استانداردهای معماری با هر نوع سبک معماری، امکان حضور کلیه افراد جامعه به فضاهای مختلف اعم از خصوصی و عمومی فراهم می‌شود. علاوه بر آن، ایجاد رشته مطالعات معلولیت، فرهنگ و اندیشه هم در دروس دانشگاهی، در ساختن شهر امن و عادلانه و آزاد بسیار اهمیت دارد. بنابراین شهر دسترس‌پذیر بدون شهروند فرهنگ‌پذیر ممکن نیست.
در کتاب حاضر اینجانب تنها با بررسی کمبودها و مشکلات موجود در شهر محل زندگی خود یعنی تهران پایتخت کشور ایران، تا حدودی استانداردها و ابعاد و اندازه‌های مناسب فضایی را ذکر کرده تا با رعایت آن، شهر دسترس‌پذیر تحقق یابد.
با توجه به اینکه همه افراد در معرض انواع بیماری‌ها و معلولیت هستند؛ به ویژه زندگی مدرن جدید، امکان بروز حوادث را افزایش داده و افراد بیش از گذشته در معرض معلولیت‌های مختلف قرار دارند. از این‌رو وظیفه مدیریت شهری حرفه‌ای، ساختن شهری برای همگان است، تا جوان و سالمند؛ کودک و بزرگسال، فرد دارای معلولیت و فرد فاقد آن، به راحتی در این شهر زندگی امن و بدون دغدغه‌ای داشته و از امکانات آن عادلانه استفاده کنند.
به دلیل اهمیت دادن شهردار تهران به موضوع و ابلاغیه به مسئولین و کارگزاران شهرداری‌های مناطق مختلف در راستای اجرای صحیح قوانین دسترس پذیری، امید است که شهر تهران بتواند الگوی مناسبی برای دیگر شهرهای کشور شده و علاوه بر آن موانع نگرشی که تا حدودی به آن اشاره شده است، با بررسی رفتارهای تبعیض آمیز جامعه و تلاش برای اصلاح آن موجب می‌شود تا به زودی امکان حضور افراد بیشتر با شرایط مختلف جسمی در کلیه شهرهای کشور فراهم شود.

فهرست
فصل اول (شناخت معلولیت): انواع معلولیت، نگرش فردی یا اجتماعی،آمار دور از انتظار، حقوق اجتماعی، حقوق شهروندی، قوانین دسترس‌پذیری، اجرای قوانین در ایران، اهمیت اصلاح نگرش جامعه، 
فصل دوم (شناخت واقعیت): سلامت تا معلولیت، رفتن به خرید، مراجعه به ادارات، مانع همیشگی، مشکلات اصلی، مشکلات استفاده از سرویس بهداشتی، گردشگری افراد دارای معلولیت، موانع تحصیل، اشتغال افراد دارای معلولیت، موانع رفتاری، 
فصل سوم (روش شناسی حلّ مشکلات): دسترس‌پذیری اماکن عمومی، اجرای قوانین، معلولیت تا محرومیت، راه‌ کار برای رعایت ضوابط دسترس‌پذیری، افراد مؤثر، اقدامات مؤثر، علت ناکارآمدی اقدامات، انتقال دانش و تجربه، شهر مطلوب و ایده‌آل، 

متن پشت جلد کتاب:
من کارشـناس ارشـد معماری هسـتم و امروز بزرگترین دغدغه من برابری حقوق شـهروندی افـراد جامعـه با ویژگـی‌های مختلف است، چرا که تفکر من در گذشته، زندگی امروزم را طوری رقم زد تا به خوبی درک کنم، در یک شهر غیرمعلول‌گرا ادامه زندگی برای درصـد قابل توجهی از افراد آن جامعه تا چه اندازه سخت و در جاهایی غیر ممکن به نظر می‌رسد. شـهر غیرمعلول‌گرا، نقطه مقابل شهر دسترس‌پذیر است.
تا زمانی که خودم دچار محدودیت جسمی نشده بودم درکی از اهمیت موضوع نداشتم، همان‌طور که وضعیت پیاده‌روها، ورودی به ساختمان‌های عمومی و خصوصی و موارد بی‌شمار دیگر در شهر نشان دهنده این است که تاکنون فکر چندانی در این زمینه نشده و هنوز اهمیت موضوع شناسایی نشده است.
اگر چه کتاب‌ها و مقالاتی در راستای نیازهای افراد دارای معلولیت و در زمینه حقوق آنان و بررسی قوانین و استاندارهای دسترس‌پذیر ارائه شده است ولی در این کتاب قصدم بازگو کردن و یادآوری قوانین نیست، بلکه بر اساس تجارب شخصی خود به بررسی مشکلاتی پرداخته‌ام که به دلیل فقدان دسترس‌پذیری در شهر، مانند دیگران با سختی‌هایی روبرو بوده‌ام. امیدوارم در آینده‌ای نزدیک شهرهای ایران، دسترس‌پذیر شوند و امکان حضور همه افراد جامعه با توانایی‌های متفاوت فراهم گردد.

تقدیر و تشکر:
معلولیت از بدو تولد، شرایطی را در طول زندگی برای فرد دارای معلولیت ایجاد می‌کند که پذیرش آن برایش راحت‌تر است. ولی در صورتی‌که معلولیت به طور ناگهانی پیش بیاید، به یکی از سخت‌ترین بحران‌های زندگی آن فرد تبدیل می‌شود. کسی که به ‌طور ناگهانی دچار معلولیت می‌شود، دو شکل کاملاً متفاوت زندگی را تجربه خواهد کرد. شاید بسیاری از افرادی که در این شرایط قرار می‌گیرند، امکان پذیرش چنین تغییر جدی را در زندگی خود نداشته باشند.
می‌خواهم در این کتاب از تجربه شخصی خود که معلولیت تولدی دوباره برایم بود و از این تجربه‌ متفاوت، ‌بگویم. در شروع رویارویی با این اتفاق، کاملاً سردرگم بودم و پذیرش این که خود را متفاوت از انسان‌های اطرافم می‌دیدم برایم سخت بود. احساس نوعی مرگ در وجودم بود، ولی هنوز نفس می‌کشیدم! گویی دنیا دیگر جایگاه من نیست و خود را متعلق به این دنیا نمی‌دانستم. با وجود چنین احساسات دوگانه‌ای، کاملا تنها شده بودم و بدون آنکه مورد حمایت اطرافیانم قرار گیرم، باید تلاش می‌کردم که یک‌بار دیگر زندگی را شروع کنم. بسیار سخت بود و گاهی احساس می‌کردم که کنار آمدن با این شرایط غیرممکن است و وضعیت من نه تنها بهتر نمی‌شود، بلکه روز‌به‌روز بدتر هم خواهد شد. ولی به لطف خداوند و بندگان دلسوزی که سر راهم قرار داد، توانستم تا حدودی بر مشکلاتم غلبه کنم. این افراد وسیله‌ای شدند تا به کمک آنان بتوانم بر ترس‌ها و ضعف‌هایم غلبه کرده و بتوانم به احساس مفید و موثر بودن در جامعه برسم و حتی پرقدرت‌تر از گذشته، به زندگی ادامه دهم. ورود به دانشگاه و ادامه تحصیل، کمک زیادی به من کرد. از استادان بزرگوار دانشگاه علوم تحقیقات دانشگاه آزاد، بسیار سپاسگزارم که باور به توانمند بودن را در وجود من زنده نمودند و به طور ویژه از آقای دکتر حسین ذبیحی تشکر می‌کنم که به عنوان استاد مشاور پایان نامه اینجانب کمک‌های بسیار ارزشمندی به من نمودند.
یاد این شعر می‌افتم که؛ خشت اول چون نهد معمار کج، تا ثریا می‌رود دیوار کج. خوشحالم خشت‌های اول زندگیم را والدینم به‌درستی نهادند و بستری را در وجودم ایجاد کردند تا به رغم بارها زمین خوردن، دوباره روی پای خودم ایستادم. به همین دلیل کتاب خود را که حاصل تجربه‌های سال‌های اخیر در زندگی‌ام است را تقدیم می‌کنم به:
پدرم که زندگی کردن فراتر از چارچوب‌ها و محدودیت‌ها را به من آموخت و حق‌طلبی را برایم به میراث گذاشت و مادرم که شجاعت و قوی بودن را به من آموخت.
و همینطور تقدیم می کنم به:
مدیر توانمندی که به دلیل تواضع زیاد، نپذیرفت که نامی از او در کتاب برده شود. حمایت‌های ایشان در سال‌های اخیر زندگی‌ام بسیار مؤثر بود. ایشان با ایجاد نگاه مثبت‌ نسبت به افراد دارای معلولیت و اعتمادی که به من کردند، موجب شد تا بتوانم مؤسسه‌ غیرانتفاعی توان‌سازان فراگیر برای توانمندسازی افراد دارای معلولیت را تأسیس نمایم.
و دکتر وحید قبادی دانا، رییس محترم سازمان بهزیستی کشور که با تلاش شبانه‌روزی، سعی در بهتر شدن کیفیت زندگی افراد دارای معلولیت می‌نمایند.
همینطور تشکر می‌کنم:
از کارکنان و دیگر مسئولین سازمان بهزیستی کشور که همواره از راهنمایی و همکاری آنان بهره‌مند بوده‌ام.
به ویژه لازم است که از دکتر حسین نحوی‌نژاد، معاون اسبق توانبخشی سازمان بهزیستی کشور هم تشکر کنم. راهنمایی‌های ارزشمند ایشان موجب شد تا در مسیر کنونی زندگی قرار بگیرم. همچنین نباید مهندس محمدرضا اسماعیلی، عضو کمیته تدوین مقررات ملی ساختمان را فراموش کنم. در سال‌های اخیر ایشان دلسوزانه مرا کمک و راهنمایی نموده تا مسیر درستی را برای رسیدن به اهدافم پیش بگیرم. مطالعه این کتاب و تایید مباحث فنی آن از جانب ایشان، برایم بسیار ارزشمند است.
از پروفسور حسن عشایری، متخصص عصب شناسی که کتاب بنده را مطالعه نموده و مباحث پزشکی مطرح شده در آن را تأیید نمودند، که این توجه، مایه افتخار و مباهات بنده است، هم بسیار سپاسگزارم.
هچنین از خانم هاله باستانی جهت ویرایش کتاب حاضر بسیار سپاسگزارم.
در پایان سپاس فراوان خود را از جناب آقای محمد نوری، مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین که با افزودن مواردی در خصوص قوانین مربوط به حقوق معلولان، موجب شدند تا محتوای این کتاب، مرجع مناسبی برای علاقه‌مندان باشد، اعلام می‌نمایم.
مجدداً از لطف و مرحمت‌ اشخاصی که از آنها نام بردم و دوستانی که نام نبردم، تشکر می‌نمایم و آرزو دارم برای این انسان دوستی و نیک‌خواهی، به مدارج عالی‌تر برسند.

سخن ناشر:
با مطالعه کتاب حاضر؛ از رویا تا واقعیت، پرسش‌هایی به ذهن متبادر می‌شود؛ چرا شهری مثل تهران برای همه ساکنان آن یک شهر مطلوب و ایده‌آل نیست؟ آیا شهرها برای بعضی افراد و خانواده‌ها خوب و راحت اما برای بسیاری عذاب‌آور است؟ چرا شهر باید برای همه ساکنان، امنیت، آرامش و عدالت به همراه داشته باشد؟ این پرسش‌ها گویای این است که شهر باید بتواند امکانات و داشته‌های خود را بین همه ساکنانش تقسیم کند؛ نه اینکه امنیت و آرامش را برای عده‌ای به قیمت ایجاد سختی و مشقت برای دیگران، فراهم آورد. تبعیض و برخورد دوگانه با اهالی مذموم و ناپسند است و عموم شهروندان یکسان و به عدالت از مواهب و دارایی‌های شهر باید بهره‌مند گردند و استفاده کنند.
شهری که سالمندان، کودکان، زنان باردار، بیماران و افراد دارای معلولیت نتوانند به دلیل موانع از فضاهای سبز، مناظر زیبا، سینماها و عبادتگاه‌های آن استفاده کنند، در واقع نوعی تبعیض و بی‌عدالتی در حق آنان است.
این کتاب تلاش نموده بر اساس واقعیت‌هایی که نویسنده محترم مشاهده و تجربه کرده، مشکلات افراد دارای معلولیت در دسترسی و استفاده از بخش‌های مختلف شهر را معرفی کند و از طرف دیگر راه‌کارهایی برای زدودن این مشکلات و برطرف کردن موانع را هم معرفی نماید. در واقع نویسنده به شهری می‌اندیشد که امنیت و عدالت همگان را تأمین نماید.
این اثر در سه فصل شناخت معلولیت، شناخت واقعیت‌ها و شناخت روش‌های اصلاحی، سیر منطقی به موضوع داده و درصدد است مبتنی بر نیازها و اقتضائات شهروندان دارای معلولیت، مشکلات آنان در یک شهر را شناسایی کند، سپس راه کارها برای رفع مشکلاتشان را هم مطرح نماید.
تجربه‌هایی که نویسنده با دیگر شهروندان در میان گذاشته، می‌تواند به شهر کامل و بدون تبعیض بینجامد؛ مشروط به اینکه شهروندان هم با فرآیند اصلاح شهر همراه شوند. جوهره سخن نویسنده در این است که اگر شهروندان ذهنیت و طرز فکر مناسبی نداشته باشند، شهر مناسب هم ایجاد نخواهد شد. اساساً شهر مناسب بر اساس انسان با تفکرات عدالت محور بنا می‌گردد.
این کتاب دارای محاسن بسیاری است ولی ویژگی بارز آن، شجاعت و صراحت نویسنده در طرح و بیان مسائل است. وقتی از مشکلات خانم‌ها در توالت‌های بهداشتی عمومی می‌نویسد، بدون مخفی کردن و بدون پوشاندن مشکل و مجمل گویی یا با کنایه مسائل را گفتن، با صراحت مشکلات را می‌نویسد.
متأسفانه عموم معلولان ایران به ویژه خانم‌ها به دلیل ترس یا احساس شرم که ریشه تاریخی دارد و دلایل دیگر از بیان مشکلات اِبا دارند. به همین دلیل بیشتر مواقع مشکلات آنان از نگاه مسئولین و کارشناسان مخفی می‌ماند و کسی اقدام به حل این مشکلات نمی‌نماید.
خانم سروه شیخی اولین فرد متفاوت است که دیده‌ام در نگارش مشکلات خانم‌های دارای معلولیت صراحت قلم دارد. از این‌رو او را به شجاعتش در طرح مسائل معلولان باید ستود.

مقدمه اول:
درمجموعه‌ای که سروه شیخی فراهم آورده‌، او مشکلات و موانعی که به طور ویژه در خصوص تردد و جابه‌جایی شهروندان دارای معلولیت جسمی، حرکتی در این مرز و بوم وجود دارد را از دیدگاه یک شخصیت دردآشنا منعکس کرده‌است.
شوق تغییر و بهینه سازی در زندگی روزمره از طرف شهروندانی مطرح می‌شود که به خاطر نارسایی‌ها در ساختار شهری و کمبود امکانات امن و سهل‌الوصول در زمینه تردد و حضور در شهر، در رنج هستند.
اصولا انسان‌هایی که به دلایل مختلف در زندگی رنج می‌برند؛ خواه به دلیل اندیشیدن، رنج می‌برند و خواه به دلیل نیازهایی که در زندگی‌شان برآورده نمی‌شود در رنج هستند، می‌توانند راه‌های حل مشکل را هم نشان دهند.
بررسی این موضوع، نیازی به پژوهش گسترده ندارد. شهروندان دارای معلولیت جسمی، حرکتی و یا سالمندان از طریق محرومیت‌هایی که در زندگی با آن مواجه هستند و همینطور اشخاص عادی در جامعه که به طور روزمره با نارسایی‌ها و موانع شهری آشنا هستند، گواه این نارسایی‌ها هستند.
انسان دوستی و رعایت حرمت شهروندان جامعه را از چند بعد، از جمله؛ وجود ساختارهایی برای سهولت حرکت افراد دارای معلولیت در یک جامعه می‌توان ارزیابی کرد. این در حالیست که رشد مدنیت، بدون ارتقاء فرهنگی عوارض جدی و جبران‌ناپذیری را در زندگی انسان‌ها ایجاد می‌کند.
پیام سروه شیخی مبنی بر مشاهده و ارائه مدارک مستند و معتبر، به دلیل داشتن تخصص معماری ایشان، در این مجموعه با ارائه راهکارهای علمی و کاربردی همراه بوده‌است. اینجانب به عنوان معلم توان‌بخشی از این مجموعه بهره بردم و با نویسنده زبان مشترک پیدا کردم. خانم سروه شیخی فراتر از مکتوب کردن و طرح مسئله، با فعالیت از طریق یک انجمن مردم نهاد و ارتباطات با افراد موثر نشان می‌دهند که در راه اهداف مطرح شده، پیگیر خواهند بود.

مقدمه دوم:
در سال‌های اخیر شاهد رشد اقدامات در زمینه مناسب‌سازی محیط‌های شهری و ساختمان‌های عمومی در شهرهای بزرگ بوده‌ایم، همچنین پیگیری انجمن‌های معلولان و نهادهای ذی‌ربط از جمله وزارت کشور، سازمان بهزیستی کشور، بنیاد شهید و… همکاری با وزارت راه و شهرسازی در تدوین کتاب ضوابط معلولان با آخرین مصوبات مجلس شورای اسلامی و رعایت این ضوابط در ساخت و سازهای شهری از نظر مهندسین ساختمان و تاکید بر کنترل آن توسط نهادهای ذی‌ربط، نوید بخش به بار نشستن این اقدامات می‌باشیم که نتیجه آن عدالت گستری در واگذاری تسهیلات شهری برای تمام شهروندان می باشد.
یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه فرهنگ سازی و ارتقاء آگاهی شهروندان در ارتباط با معلولان جسمی‌حرکتی و دیده شدن نیازهای روحی و جسمی این جمعیت کشوری است. با مطالعه کتاب از رویا تا واقعیت که توسط سرکار خانم مهندس سروه شیخی که خود از جامعه مهندسین ساختمان کشور و همچنین جامعه معلولین جسمی حرکتی می‌باشند و با توجه به اینکه در زمان تحصیلات دانشگاهی دچار بیماری و معلولیت جسمی حرکتی گردیده‌اند، به زیبایی تمام کلیه مشکلات پیش رو در محیط‌های شهری، ساختمان‌های عمومی و خصوصی و به واقع نیازهای روحی، روانی و حس تعلق و استقلال فردی مورد نیاز را از نگاه یک شهروند معلول جسمی حرکتی را با نثری واضح و دلنشین به قلم آورده‌اند. ضمن تقدیر و تشکر از پیگیری‌های ایشان در اصلاح امور نیازهای معلولین و در صحنه بودن ایشان با نشر این کتاب، شاهد ارتقاء آگاهی شهروندان در رعایت قوانین و ضوابط معلولین در ساختمان‌ها و محیط شهری و برآورده شدن نیازهای روحی معلولین جسمی حرکتی عزیز در کشور باشیم.

ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل infohandicapcenter.com