معلولان جسمی آخرهفته را چطور می‌گذرانند؟
روزنامه همشهری
یک دست، یک پا... یک داستان پر از واقعیت؛ نواختن ملودی خیابان‌ها برای شخصیت‌های بی‌نقص داستان ما هم سخت است. چه برسد به زمانی که توانخواهی آدم‌های قصه، ماجرای نقص عضو آنها را برایمان تعریف کند.
واقعیت این است که غروب‌های پاییزی این شهر برای ما و برای آنهایی که نام «توانخواه» همراه لحظات زندگی‌شان است، فرقی نمی‌کند. اما گفته‌های توانخواهان- لااقل در این گزارش- حکایت از این دارد که با وجود حق استفاده از فرصت‌های برابر، هنوز مثل سایه‌ای در تاریکی مانده‌اند و دیده نمی‌شوند. این، مضمون مشترک حرف‌هایی است که در حین گفت‌وگو با مصاحبه شوندگان این گزارش به آنها رسیده ایم. مصاحبه شوندگانی که قرار است لابه‌لای خطوط گزارش این هفته ما، فعالیت‌ها و مکان‌هایی را معرفی کنند تا لحظات توانخواهان و خانواده‌های آنها به خصوص در روزهای آخر هفته، رنگ و بوی شادی و تفریح به خود بگیرد.
محمد اسماعیل شیخ قرایی؛ مدیرعامل انجمن فرهنگی، ورزشی و گردشگری معلولان پارس، محمود کاری؛ رئیس هیات مدیره و مدیرعامل انجمن ندای معلولان ایران، اعظم مهدیزاده؛ نایب رئیس انجمن فرهنگی، ورزشی،گردشگری معلولان پارس و رئیس انجمن بانوان معلول سازمان ورزش شهرداری تهران، امیرکیا سالاری؛ عضو انجمن معلولان ضایعه نخاعی از بود و نبود امکانات برای توانخواهان در شهر می‌گویند و اماکن تفریحی مناسب سازی شده برای توانخواهان را معرفی می‌کنند. بهانه ما برای تهیه این گزارش مناسبت روز جهانی معلولان در میانه آذر ماه است اما یادمان می‌ماند توانخواهان، شهروندان هر روز این شهر هستند.
خواسته اول توانخواهان؛ فرصت برابر
چشیدن سختی هایی که توانخواهان با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند ساز و برگ خاصی نمی‌خواهد. می‌توان برای لحظاتی از بعضی توانایی‌های خدادادی چشم پوشید و کوچه و خیابان همیشگی را تا نیمه‌های راه، چشم بسته گز کرد. یا با گوش‌های پنبه تپانده، از لب زدن‌های اطرافیان، کل ماجرایی را که تعریف می‌کنند، حدس زد. اگر سکوی بلند ایستگاه اتوبوس، مجال داد با ویلچر خیالی، سوار اتوبوس شد و گاهی با یک دست، هم میله اتوبوس شهری را چسبید و هم بند کیف و کیسه خرید را؛ البته به این خیال که کار دست یا پا یا عضو دیگری در بدن برای دقایقی مختل است. شاید بتوان با راه دادن این اختلال‌های خودخواسته در دقایقی از شبانه روز، سختی‌های تردد، حرکت و مراجعه توان یاب‌ها به مراکز مختلف شهر را چشید و به این ترتیب، برای درک مسائل مربوط به آنها و فراهم کردن زمینه لازم برای استفاده برابر از فضاهای شهری توسط آنها پیشقدم شد. این امر، شاید تنها یکی از هدف‌هایی باشد که انجمن‌های معلولان کشور برای رسیدن به آن تلاش می‌کنند؛ دیده شدن توان‌یاب‌ها در جایگاهی که حقوق برابر آنها را طلب میکند و نه نگاه ترحم آمیز جامعه را.
شناخت توانخواهان مسیر را هموار میکند
فعالیت‌های فرهنگی، گردشگری و ورزشی برای توانخواهان ایجاب میکند که ابزار و تجهیزات لازم در اختیار آنها قرار بگیرد به خصوص در حوزه گردشگری.
محمد اسماعیل شیخ قرایی؛ مدیر عامل انجمن فرهنگی، گردشگری و ورزشی معلولان پارس می‌گوید: هدف اول از فعالیت‌های مختص توان یاب‌ها این است که توان خواهان خود را بشناسند و خانواده آنها نیز با شرایط توان‌یاب‌ها آشنا شوند بعد از این مرحله است که می‌توان روی شناخت جامعه از معلولیت و توانخواهی حساب باز کرد و انتظار مناسب سازی معابر را برای تردد این افراد داشت. امروز در میان مراکز دیدنی شهر، موزه‌ها، رستوران ها، کافه‌ها و مراکز خرید و بوستان‌ها انتخاب‌های محدودی برای توان‌یاب‌ها وجود دارد. تعبیه رمپ‌ها در مسیرهای مناسب سازی شده برای توانخواهان، مجوز ورود آنها به مراکز و مکان‌های مختلف شهری است. در حال حاضر محل‌های‌اندکی در پایتخت وجود دارند که توان‌یاب‌ها بدون نیاز به کمک اطرافیان می‌توانند از آنها بازدید کرده و از امکانات تفریحی و سرگرمی‌آن بهره‌مند شوند. اما حضور توانخواهان در بقیه اماکن عمومی، نیازمند یاری اعضای خانواده و اطرافیان آنهاست.
از نمایشگاه توانخواهی تا بازدید از دالان تاریخ
پاها به همت پرنده سبکبال پوستر نمایشگاه از زمین کنده شده‌اند؛ این تصویر، نقش روشنی است بر زمینه زردرنگ پوستر یک نمایشگاه مختص توانخواهان که در روزهای گذشته در باغ موزه قصر برپا بود. موضوع، سفر و معلولیت است و نامی‌که جشنواره هنرهای تجسمی‌این جشنواره یدک می‌کشد، «پاراتور». عکس‌ها، پوسترها و کاریکاتورهایی که زندگی توانخواهان را در آثار گالری بهار باغ موزه قصر به نمایش گذاشته‌اند می‌گویند؛ سفر را با وجود توانخواهی فرد، غیرممکن ندیده‌اند. خوبی‌اش این است که فضایی در اختیار نمایش این آثار قرار گرفته که برای تردد توانخواهان کوچک‌ترین محدودیتی ایجاد نمی‌کند.
محمد اسماعیل شیخ قرایی می‌گوید: فضای باغ موزه قصر برای استفاده توانخواهان مناسب سازی شده است. به این ترتیب، این افراد می‌توانند بدون نیاز به کمک اطرافیان از محیط این باغ موزه دیدن کنند. شاید به همین خاطر است که نمایشگاه‌های متعدد با موضوعیت توانخواهی در این مجموعه پررنگ‌تر از بقیه اماکن فرهنگی برگزار می‌شود. به طور مثال، باغ موزه قصر در روزهای پایانی آذر ماه نمایشگاه دیگری با موضوع اوتیسم در این مجموعه برگزار میکند. ضمن آنکه امکانات موزه نیز برای توانخواهان قابل دسترسی است و می‌توانند ضمن بازدید از آثار نمایشگاه، از فضای موزه‌ای این مجموعه هم دیدن کنند.
نوشدارو یکبار؛ قبل از مرگ سهراب
این اعتقادی است که در میان توان یاب‌ها مشترک است؛ اینکه یک توانخواه باید امکاناتی هم طراز با سایر افراد در جامعه داشته باشد. جداسازی توان یاب از باقی جامعه کاری ناخوشایند محسوب می‌شود. شیخ قرایی می‌گوید: «سینمای مختص معلولان» لفظ اشتباهی است چون تمام سینماها باید برای حضور توان یاب‌ها آماده سازی شده باشند. پله برقی، بالابر و سطح شیبدار باید در تمام این فضاها تعبیه شده باشد. در غیر این صورت اتفاقات جبران ناپذیری در انتظار توان یاب‌ها و حتی افراد بی‌نقص جامعه خواهد بود.
به گفته شیخ قرایی: «اگر خیابان‌ها و اماکن برای توان یاب‌ها مناسب سازی نشود یا فاقد استاندارد لازم باشند هم موجب معلولیت و هم موجب تشدید این وضعیت در توان یاب‌ها خواهد شد. این در حالی است که مناسب سازی اماکن عمومی با کمترین هزینه ممکن قابل اجراست بدون آنکه بناها را دچار تخریب یا آسیب کند. رمپ‌های سیار یکی از راهکارهای مناسب سازی اماکن برای توانخواهان هستند اما روی نصب بالابر و تجهیز بناها برای تسهیل تردد توان خواهان هم می‌توان حساب باز کرد.»
امکان سفر برای توانخواهان مهیاست
گردشگری توان یاب‌ها چندی پیش نام پاراتور را به خود گرفت. مبدع این واژه انجمن معلولان پارس بود چنانچه مدیرعامل این انجمن از به کارگیری کلمه «پارا» به معنای موازی و «تور» به معنای گشت و سیاحت یاد میکند و می‌گوید: تا‌کنون ری‌گردی، سفر به اصفهان، شیراز، زنجان و شهرهای دیگری در سفرهای توان یاب‌ها گنجانده شده است. این سفرها با استفاده از اتوبوس‌های مخصوص انجام می‌شود که برای ویلچرنشین‌ها هم امکانات خاصی دارد. پاراتور در تهران با انجام گشت‌های یک روزه برگزار می‌شود و به این ترتیب اماکن مناسب سازی شده برای توان یاب‌ها را شناسایی میکند. در مقابل راهکارهایی برای رفع موانع موجود در مکان‌های دارای مانع برای ورود و حضور توان یاب‌ها ارائه می‌دهد تا با تعامل نهادهای مربوط رفع شود. پاراتور روی دیگری هم دارد؛ گشت و گذار در شهرها یک بخش فعالیتی است که انجام می‌شود. اما روی دیگر سکه، آموزش به خانواده‌هایی است که در میان اعضای خود فردی توان یاب دارند. با وجود آموزش هایی که حین پاراتور به خانواده‌ها داده می‌شود خانه نشین شدن توان خواهان به کمترین میزان ممکن خواهد رسید. اتفاقی که به گفته شیخ قرایی تا همین حالا بارها برای توان یاب‌ها رخ داده است.
وقت گذرانی در طبقات نماد جدید تهران
در میان اماکن تفریحی و سرگرمی‌پایتخت، برج میلاد جزو مراکزی است که امکانات نسبتا مناسبی در اختیار توانخواهان قرار می‌دهد. آنطور که محمود کاری می‌گوید،تمهیداتی که در برج میلاد تهران برای توان‌یاب‌ها در نظر گرفته شده شامل سرویس بهداشتی و رمپ‌های مختص تردد توان یاب‌ها در طبقه همکف برج است. اما طبقات دیگر برج از وجود چنین امکاناتی بهره نبرده‌اند. با این حال می‌توان به وسیله بالابر توانخواهان را به طبقات دیگر برج میلاد منتقل کرد تا از امکانات طبقات دیگر نیز بهره مند شوند. هرچند برای استفاده توانخواهان از سرویس بهداشتی ناچار باید سوار بالابر شد و تا طبقه همکف، پایین آمد چون فقط سرویس‌های بهداشتی طبقه همکف هستند که برای استفاده توانخواهان مناسب سازی شده‌اند.
وقتی ورزش، معجزه میکند
اگر حرف از ورزش حرفه‌ای برای توان یاب‌ها باشد، این انجمن‌های معلولان در سراسر کشور هستند که می‌توانند بخشی از مسیر راهیابی به این هدف را برای توان یاب‌ها هموار کنند.
به گفته اعظم مهدیزاده؛ نایب رئیس انجمن فرهنگی، ورزشی و گردشگری معلولان پارس و رئیس انجمن بانوان معلول سازمان ورزش شهرداری تهران، توان یاب‌ها و افراد کم توان جسمی‌و حرکتی تحت پوشش انجمن‌های معلولان قرار می‌گیرند و با ورزش‌های خاص و دستورالعمل‌های ویژه مختص این افراد آشنا می‌شوند. آموزش‌ها هم براساس استعداد و شرایط فیزیکی توان یاب‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. اما آنچه در میان تمام توان یاب‌های ورزشکار مشترک است، تغییرات خلق و خوی آنها پس از ورود به فضای ورزش است. تجربه مهدیزاده نشان می‌دهد افرادی در میان توانخواهان وجود داشته‌اند که تردد آنها در فضای شهری و حتی خروج آنها از منزل بدون یاری خانواده‌های‌شان امکان پذیر نبوده است، اما حالا فضای زندگی آنها طوری تغییر کرده که به طور مستقل، توانایی پذیرفتن مشاغل مختلف را دارا هستند و از طرفی بر سکوهای قهرمانی در رشته‌های ورزشی هم ایستاده‌اند.
هر توانخواه، یک رشته ورزشی
برای ورود به دنیای ورزش‌های توانخواهان، سن و سال ملاک نیست اما به گفته مهدیزاده، هر رشته ورزشی مختص تعدادی از توان یاب هاست. ورزشکاران توان یاب می‌توانند در میادین رشته‌های بسکتبال، والیبال، تیراندازی با تیر و کمان، دوومیدانی، شنا و بوچیا توانایی‌های خود را بروز دهند. در این میان هر رشته ای توانمندی عضوی از بدن توان یاب را می‌طلبد. آنطور که مهدیزاده می‌گوید، تیراندازی با تیر و کمان برای توان یاب‌هایی که دارای نقص در پای خود هستند خللی ایجاد نمی‌کند. حتی اگر یک دست آنها دچار نقص باشد می‌توانند با استفاده از پایه نگهدارنده در این رشته فعالیت کنند. اما اگر تیراندازی باعث فشار روی ستون فقرات توان یاب‌ها شود توسط مربیان به آنها پیشنهاد نمی‌شود. فعالیت در رشته بسکتبال نیز مختص ورزشکاران توان یابی است که توانایی بالاتنه نسبتا خوبی داشته باشند ورزشکاران این رشته با یک دست کاملا سالم یا دو دست کم توان می‌توانند در این رشته فعالیت کنند.
مهدیزاده توضیح می‌دهد:«فعالیت در رشته والیبال نشسته برای توان‌یاب‌هایی که ضایعه نخاعی دارند مناسب نیست. از آنجا که پیش زمینه ورزش کردن سالم سازی است، بهتر است این توان‌یاب‌ها در رشته والیبال نشسته فعالیت نکنند. اما شنا در میان ورزش‌های توان‌یاب‌ها لقب بهترین رشته ورزشی را از آن خود کرده چون جنبه فیزیوتراپی داشته و موجب افزایش شور و نشاط می‌شود.» به گفته مهدیزاده؛ هر عضوی که در خشکی به کار فرد توانخواه نمی‌آید در آب به کار او می‌آید بنابراین می‌توان زیر آب قدم برداشت به طوری که این امکان در خشکی برای بعضی توان‌یاب‌ها وجود ندارد. در مورد رشته دوومیدانی هم فعالیت‌ها در بخش دوها به صورت ایستاده و با ویلچر انجام می‌شود و بخش میدانی آن نیز شامل پرتاب نیزه، وزنه و دیسک می‌شود. اما برای توان‌یاب‌هایی که از کمترین توانایی حرکتی بهره مند هستند نیز فرصت فراهم است تا از هیجان ورزش کردن لذت ببرند.
مهدیزاده می‌گوید: این توان‌یاب‌ها شامل افرادی هستند که دچار ضایعه نخایی شدید یا فلج مغزی شده‌اند و رشته پوچیا برای فعالیت‌های ورزشی آنان در نظر گرفته شده است.
توانخواهان سینمارو کدام سینما را انتخاب کنند؟
نقل قول‌های اعضای انجمن‌های معلولان، انتخاب‌های متعددی پیش پای توانخواهان علاقه‌مند به تماشای فیلم در سینماهای پایتخت نمی‌گذارد. با این حال اگر برنامه آنها در روزهای آخر هفته، تماشای فیلم در سینما به همراه اعضای خانواده باشد، پردیس ملت گزینه مناسبی برای حضور توانخواهان خواهد بود.
آنطور که محمود کاری؛ رئیس هیات مدیره و مدیرعامل انجمن ندای معلولان ایران می‌گوید پردیس سینمایی ملت تنها سینمایی است که امکان تماشای فیلم برای توان‌یاب‌ها را فراهم میکند. این سینما به خاطر وجود رمپ در تمام طبقات‌اش فضایی مناسب در اختیار توان یاب‌های نیازمند به ویلچر قرار می‌دهد. در کنار امکان تماشای فیلم، فضای گالری ملت نیز برای بازدید از هنرهای تجسمی‌و حجمی مهیاست. مزیت این پردیس سینمایی وجود رستوران، فست فود و کافی‌شاپ آن هم با چشم‌انداز آبنمای پردیس ملت است. درکنار این امکانات توانخواهان برای تهیه محصولات فرهنگی در این مکان دچار مشکل نخواهند شد چون یک کتابفروشی در این مجموعه تعبیه شده است.
حالا اگر توانخواهی راه میانبر رسیدن به طبقات یک سینمای دیگر در تهران را بلد باشد می‌تواند از امکانات آن سینما هم بهره مند شود. این سینما که امکان تردد با ویلچر درفضای آن فراهم است در خیابان شهید بهشتی واقع شده است. اما برای ورود به سینما آزادی از راه ورود همیشگی نمی‌توان یک توانخواه را وارد ساختمان سینما کرد. راه حل، ورود از ورودی تجاری در خیابانی است که بخش شمال غربی سینما را در برگرفته است. بعد از ورود از این بخش می‌توان با استفاده از بالابر وارد طبقات سینما آزادی شد و از امکانات آن برای توانخواهان بهره برد.
گشت زنی در فضای سبز شهر
در میان بوستان‌های تازه تاسیس پایتخت، کمتر بوستانی پیدا می‌شود که برای تردد توانخواهان چاره ای نیندیشیده باشد. با این اوصاف این بوستان‌ها به کار یک تفریح کم هزینه آخر هفته‌ای برای توانخواهان می‌آیند مخصوصا اگر امکانات جانبی آنها برای سرگرمی‌کودکان خانواده هم تدبیری‌اندیشیده باشد. به گفته محمود کاری؛ اکثر بوستان‌های جدید تهران از امکان مناسبی برای تردد توان‌یاب‌ها با ویلچر برخوردار هستند.
در میان بوستان‌ها اما بوستان ولایت، بوستان گفتگو، بوستان لاله، بوستان دانشجو و بوستان پلیس فضای عبوری نسبتا مناسبتری برای توان یاب‌ها در نظر گرفته‌اند. به خصوص که در کنار بعضی از این بوستان‌ها امکاناتی همچون سالن تئاتر، غرفه‌های تهیه غذا و شهربازی سرپوشیده در نظر گرفته شده است. به طور مثال، محوطه مسقف شهربازی بوستان ولایت در روزهای سرد سال می‌تواند پذیرای کودکان و خانواده‌های مراجعه کنندگان باشد درحالیکه توانخواهان فرصتی را به تردد در باغ راه، فضای تندرستی یا مطالعه در کتابخانه این بوستان اختصاص داده‌اند.
با این حال معایبی وجود دارند که از چشم توانخواهان دور نمانده‌اند. به گفته امیرکیا سالاری؛ عضو انجمن معلولان ضایعه نخاعی میله‌های «یو» شکلی برای جلوگیری از تردد دوچرخه سوارها و اسکیت سواران در ورودی‌های بوستان‌ها تعبیه می‌شود. این در حالی است که هم دوچرخه سوارها و هم اسکیت سوارها به نحوی از این موانع عبور می‌کنند و در اصل، این توانخواهان هستند که پشت میله‌های «یو» شکل ورودی بوستان‌ها جا می‌مانند و امکان ورود از آنها گرفته می‌شود.
باغ ایرانی؛ گشت و گذار بی دردسر توانخواهان
سئول- میدان پیروزان- خیابان شهید صابری؛ این نشانی بوستانی در تهران است که سند دویست و چند ساله‌اش به نام مستوفی الممالک؛ نخست وزیر قجر خورده بود و مدتی است به باغ ایرانی تغییر نام داده است. به گفته محمد اسماعیل شیخ قرایی، «باغ ایرانی» با اجرای قرینه سازی در فضای باغ و بکارگیری شیب‌های متناسب با حرکت توان خواهان، امکان تردد را برای این افراد فراهم کرده و حرکت آنها را در هیچ بخشی از مسیر با مانع و محدودیت مواجه نمی‌کند.
از ملک قدیمی‌مستوفی الممالک، این روزها درختان سر به فلک کشیده‌ای باقی مانده که بر سر باغ ایرانی سایه‌انداخته‌اند. انحنای باغچه‌ها را گلبرگ‌های رز، لاله و بنفشه در روزهای مختلف سال در بر می‌گیرد و آبنمای باغ، خاطره آرامش برای بازدیدکنندگان بر جا می‌گذارد. فضا برای کودکان و نوجوانان همراه خانواده‌ها و توانخواهان هم مهیاست. زمین بازی کودکان، زمین ورزش و کتابخانه باغ ایرانی، سرگرمی کودکان همراه خانواده‌ها را به بهترین شکل فراهم میکند.
میانبر از پارکینگ برای خرید شخصی!
گذشته از اوقاتی که به تفریح و سرگرمی توانخواهان اختصاص می‌یابد، محیط هایی هم برای خرید کردن آنها در نظر گرفته شده است. آنطور که محمود کاری می‌گوید؛ اگر توان یابی علاقه‌مند به خرید گوشی تلفن همراه باشد و این تمایل را داشته باشد که در بازار موبایل ایران حضور پیدا کند باید برای ورود به محوطه این بازار از ورودی پارکینگ استفاده کند. این در حالی است که به علت نبود رمپ در ورودی اصلی بازار موبایل ایران، یک توانخواه با پای پیاده نمی‌تواند وارد محوطه این بازار شود. به این ترتیب اگر توانخواهی با خودروی شخصی وارد پارکینگ بازار موبایل ایران شود می‌تواند با استفاده از بالابر در طبقات این بازار تردد کند.
سرویس بهداشتی بازار موبایل ایران نیز برای توان‌یاب‌ها مناسب سازی شده است. اگر هم پای خریدهای دیگر از لوازم خانگی و تصویری گرفته تا پوشاک و خوراک در میان باشد توانخواهان می‌توانند به یکی از مراکز خرید شهروند سر بزنند.
محمود کاری می‌گوید: مرکز خرید شهروند در میدان آرژانتین از فضای تردد مناسب برای توان یاب‌ها برخوردار است اما سرویس بهداشتی مناسب توان‌یاب‌ها در آن تعبیه نشده است. در مقابل، مرکز خرید هایپراستار واقع در بزرگراه شهید باکری از استاندارد لازم برای حضور و تردد توان یاب‌ها برخوردار بوده و جایگاه‌های مختلفی برای ورود این افراد در نظر گرفته شده که در پارکینگ مجموعه قرار دارد. این مرکز خرید از نظر برخورداری از سرویس بهداشتی برای توانخواهان نیز در وضعیت مناسبی است.